Oh my god - ingilis dili ilə bağlı hesabatda Azərbaycan sonuncudur.

TehsilForumu.Az  Baş ofisi İsveçrədə yerləşən tanınmış beynəlxalq təhsil mərkəzi EF (Education First) dünya ölkələrində ingilis dili biliyi ilə bağlı araşdırmanın nəticələrini dərc edib. 113 ölkə və regionda standartlaşdırılmış EF ingilis dili testlərindən keçən 2,2 milyon yetkin şəxsin nəticələri təhlil edilib. Azərbaycan dünyada 83-cü, Avropada isə sonuncu yerdədir.

Azərbaycanın irəlidə olduğu ölkələr sırasında Yaponiya, Meksika, Tailand və Səudiyyə Ərəbistanını xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Bu, çox acınacaqlı statistikadır - hansı ki, kökləri sovet keçmişinə gedib çıxır. Yada salaq ki, o vaxtlar Bakıda və Gəncədə, respublikanın bir-iki şəhərində rusca yaxşı danışırdılar, kənd yerlərində isə çox zəif danışırdılar. Çünki Azərbaycanın kənd və rayonlarında işləməyə hazır rus dili və ədəbiyyatı müəllimləri çatışmırdı. Təbii ki, ingilis dili müəllimləri ilə bağlı vəziyyət daha acınacaqlı idi.

İndi əslində biz eyni problemi görürük. Respublikanın regionlarında yüksək ixtisaslı xarici dil müəllimlərinin hələ də böyük çatışmazlığı var. Üstəlik, yerli məktəblərdə də xarici dillərin tədrisinə yanaşma problemi var. Müəllimlər əksər hallarda şagirdin mahiyyətini dərk etməsini nəzərdə tutan funksional tədrisdən çox, əzbər öyrənməni nəzərdə tutan köhnə metodologiyadan istifadə edirlər.

Bu, təhsil ekspertlərinin uzun müddətdir ki, yüksək səslə qışqırdıqları bir problemdir. Amma cəmi bir-iki il əvvəl Təhsil Nazirliyi problemə münasibətini dəyişməyə başladı. Buna uyğun olaraq, təhsil prosesinin mahiyyətini bizdən xeyli əvvəl dəyişdirən keçmiş SSRİ-nin bütün digər ölkələri kitabda yazılanları əzbərləməyə deyil, qrammatikaya deyil, dilin incəliklərini dərk etməyə önəm verirdilər. Odur ki, onlar danışıq ingilis dili bilikləri üzrə reytinqlərdə Azərbaycanı xeyli qabaqlayırlar.

Təhsil eksperti Nadir İsrafilov mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a dedi ki, sovet dövründə Azərbaycanda xarici dil 5-ci sinifdən tədris olunurdı: “Rus dili isə ikinci ana dili hesab olunduğundan, ikinci sinifdən keçirilirdi. Həmin dövrdə ingilis dili əsasən 5-ci sinifdən tədris olunurdu. Müstəqillik qazandıqdan sonra rus dili də xarici dil kateqoriyasına daxil oldu. Bu baxımdan sovet dövrü ilə müqayisədə hazırda xarici dillərə necə üstünlük verdiyimiz açıq-aşkardır. Artıq xarici dillər ikinci sinifdən tədris olunur.

Elm və təhsil naziri də dəfələrlə ingilis dili məsələsinə toxunub. İngilis dili ilə bağlı xeyli kurslar var, istər bakalavr, istərsə də magistraturaya qəbulda xarici dillə bağlı dəfələrlə qaydalarda dəyişiklik edilib. O ki qaldı reytinqlərdə yer tutmağa, bu hesabatlar heç də o anlama gəlmir ki, ingilis dilinin tədrisi bizdə aşağı səviyyədədir. Həmin reytinqlərdə müxtəlif şərtlər irəli sürülür ki, onlar da təkcə nitq bacarığı ilə bağlı olmur. Bu şərtlərə cavab verilməyəndə ballar aşağı salınır".

Təhsil eksperti Kamran Əsədov dedi ki, əsas xarici dil birinci sinifdən, ikinci xarici dil isə beşinci sinifdən tədris olunur: “Tədris planına dair qeydlərdə də göstərildiyi kimi, istər əsas, istərsə də xarici dili seçim hüququ valideynlərə verilir. Onlar müəyyən olunmuş dillər - ingilis, alman, fransız, rus, ərəb və fars dilləri arasında seçim etməkdə azaddırlar. Mövcud qanunvericiliyə əsasən, hətta valideynlərin seçimindən asılı olaraq zərurət yaranarsa, eyni sinifdə iki xarici dil qrupu da təşkil oluna bilər.

Ölkəmizdə daha çox tədris olunan xarici dillərə gəlincə, xarici dillərin öyrənilməsi ilə bağlı ümumi bir tələbat var. Bu tələbat istəsək də, istəməsək də, cəmiyyətin özü tərəfindən formalaşır. Hər birimiz bilirik ki, beynəlxalq aləmə əsas çıxış dili ingilis dilidir. Bu baxımdan, ölkəmizdə xarici dillərin tədrisində əsas dil kimi ingilis dili çox böyük üstünlük təşkil edir. Təxmini hesablamalara görə, məktəblərimizdə birinci xarici dil kimi 90-95 faiz ingilis dili tədris olunur. Əsas xarici dil ingilis dili olan məktəblərdə isə ikinci xarici dilin daha çox rus dili olduğu müşahidə edilir. Təbii ki, ikinci xarici dil olaraq fransız, alman dilləri tədris olunan məktəblərimizə də rast gəlinir. Bundan başqa, əsas xarici dil fransız, alman dili olan məktəblərimiz də var. Lakin bu məktəblərin sayı çox azdır. Ərəb dili tədris olunan məktəblərə isə çox nadir hallarda rast gəlinir.

Təqribən 15 il əvvəl orta məktəblərdə ingilis dili beşinci sinifdən başlayaraq tədris olunurdu. Bu sinifdən başlayaraq on birinci sinfə kimi tədris olunurdu. Və dərsliklər hər il deyil, bir neçə il sonra dəyişilirdi. Lakin Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyasından sonra Azərbaycanda da ingilis dilinə tələbat artdı. Hazırda istənilən sahədə çalışan  şəxslər, tələbələr, şagirdlər bu dili öyrənməyə can atırlar. Hazırda məktəblərimizdə ingilis dili dərsləri birinci sinifdən başlayaraq on birinci sinfə kimi tədris olunur. Əslində bu ilk baxışdan normaldır".

Hesab edirəm ki, ingilis dilində bölmələr yaratmaq üçün kadrlar lazımdır. Şagirdlərə müxtəlif fənləri ingilis dilində tədris edə bilən müəllimlər hazırlaşdırılmalıdır. Özəl məktəb tanıyıram ki, dərslərin tədrisi ingilis dilində olan ibtidai siniflər açılsa da, ora 4-5 fənni ingilis dilində tədris edə bilən müəllim tapılmadı. İngilis dilini bilən kadrların yetişdirilməsi vacibdir. İngilis dili dünyaya açılan pəncərədir. Bu dili bilməyən dünyada, Azərbaycanın daxilində də yaxşı karyera qurmaqda çətinlik çəkəcək.

Düşünürəm ki, ingilis dilinin ibtidai siniflərdən bütöv bölüm kimi tədris olunmasına ehtiyac var və bu, Azərbaycanın kadr potensialının inkişafında mühüm rol oynaya bilər. Təhsil müəssisələrində, hətta lazım olan başqa dillərdə də bölmələr açılmalıdır. Amma dünyanın universitetlərinin çoxunda müxtəlif dilləri, hətta ölü latın dilini öyrədirlər. İtalyan, fransız, alman dillərini keçirlər. Müxtəlif dillərdə təlimin təşkili kütləvi olmur. Lakin burada məqsəd xarici dildə təlim alanların fəaliyyətinin gələcəkdə o dil istiqamətində təşkil edilməsidir. Amma bizdə hansı dildə təhsil almaqdan asılı olmayaraq sonda mütəxəssisin işsiz qalma və ya qeyri-sahədə işləmə ehtimalı böyükdür.

Ayrıca ingilis bölməsinin açılmasına ehtiyac görmürəm, onun yerinə ingilis dilinin tədrisində keyfiyyəti artırmaq lazımdır".