Yalan danışmağın səbəbləri yaş qrupuna görə dəyişir

Yalan danışmağın səbəbləri yaş qrupuna görə dəyişir

Uşaqlara baxdığımızda həqiqətə uyğun olmayan danışıqların motivasiyası və səbəbləri yaş qruplarına görə fərqli ola bilər. Məsələn, 3 yaşında bir uşaq yuxusunda gördükləri şeyləri gerçəkmiş kimi təsvir edə bilər, bu təsəvvürlər bir vəziyyəti gizlətməyi ehtiva etmir və buna görə də yalan hesab edilməməlidir. Bu, inkişaf prosesinin bir hissəsidir. Çox vaxt məktəbəqədər dövrdə uşaqlar ehtiyaca əsaslanan diqqəti cəlb etmək məqsədi daşıyan yalanlara sahib ola bilərlər. Burada uşaq aldadıcı olmaqdansa, diqqəti cəlb etməyi hədəfləyir. Valideynlərin vəzifəsi uşağın hiss və düşüncələrini yaxşı başa düşməyə çalışmaq olmalıdır. Kifayət qədər diqqət gördükdə uşağın bu cür yalanlara ehtiyacı da azalacaq.

Özünə güvəni aşağı olan uşaq da yalan danışa bilər

Daha sonrakı yaşlarda, xüsusən də, ailədə zülmkar və ittihamçı mühit varsa, uşaq davranışının məsuliyyətini öz üzərinə götürmək əvəzinə, cəzadan yayınmaq üçün yalana əl ata bilər. Xüsusilə, fiziki zorakılığa və təhdidlərə çox məruz qalan bir ailədə böyüyən uşaq, yerinə yetirmədiyi hər hansı bir səhv və ya vəzifədən, buna reaksiyalardan qorxduğu üçün yalana müraciət edə bilər. Sosial mühitdə özünü dəyərsiz hiss edən və özünə inamı aşağı olan uşaqlar da özlərini tərifləmək və heyran olmaq üçün həqiqətə uyğun olmayan ifadələrdən istifadə edə bilərlər.

Valideynlər öz davranışlarını şübhə altına almalıdırlar

Uşaq yalan danışırsa, valideynlərin özlərini, öz davranışlarını sorğulaması vacibdir. Məsələn, ata ilə uşaq arasındakı sirlər “Anana deməliyəm” kimi cümlələrlə uşağa danışmaq onu yalan danışmağa sövq edə bilər. Kifayət qədər diqqət yetirməmək, davamlı olaraq mənfi davranışları tənqid etmək, həddindən artıq reaksiya vermək, zorakılıq tətbiq etmək uşağın öz layiqliliyini şübhə altına almasına və müdafiə mexanizmi olaraq yalan danışmasına səbəb olur. Diqqət əskikliyi, hiperaktivlik və ya digər davranış pozğunluqlarında başqa davranış problemləri ilə birlikdə heç bir məqsədi olmayan qaçınılmaz yalançı davranışlara rast gəlinə bilər.

Uşaqlarda yalan danışma davranışı müalicə edilə bilər

Uşaq yalan danışırsa, erkən uşaqlıq dövründəki xəyali ifadələrdən başqa, bir şey düzgün deyil. Bu nöqtədə yalan danışma davranışı vərdiş halına gəlməzdən əvvəl uşağın niyə yalan danışdığını anlamaq, yalan danışmağa səbəb olan prosesləri və altında yatan bir psixopatologiyanın olub olmadığını qiymətləndirmək lazımdır. Bunu unutmayın ki, əgər uşaqlarda yalan danışma davranışı varsa, psixopatologiya üçün əsas səbəblərin aradan qaldırılması və müdaxilələrlə müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir.

Yalanın növləri və səbəbləri

Xəyali yalanlar: Uşaqlar, xüsusən də, 3 yaşa qədər, reallıq və fantaziya arasındakı fərqi çox dəqiq qavraya bilmirlər. Bəzən diqqəti cəlb etmək üçün şişirdilmiş və ya günahsız uydurmalara əl atırlar. Bu davranış tədricən azalır və orta hesabla 5 yaşa qədər davam edir.

Nümunə: Oyuncaq ayı qaçaraq şkafın arxasında gizləndiyini söyləsə, yalan deyil; xəyalidir. Uşaqların təxəyyülü çox geniş olduğu üçün bu və buna bənzər misalları yalan saymaq olmaz. Bu, narahat olacaq bir şey deyil.

Ehtiyac əsaslı yalanlar: 3-5 yaşlı uşaqlar bəzi ehtiyaclarını ödəmək üçün çox vaxt duyğularından istifadə etməyi seçə bilərlər. Emosional istismar da yalanın bir növü ilə əlaqələndirilir. Məsələn, hərarətli xəstəliklərdə özünə diqqətin artdığını yaşadığı üçün diqqət gözləyən uşağın “qızdırmam var” deməsi olduqca normaldır. Biz “yalan, emosional istismar” kimi ifadələri tərif kimi işlətsək də, bu, əslində, ehtiyac mesajıdır. Burada uşağın məqsədi hiyləgər olmaq deyil.

Nümunə: Əgər uşağınızın parka getmək istəyini “işimiz var” və ticarət mərkəzinə getdiyini əsas gətirərək rədd etsəniz, uşağınız da prioritetləri üçün yalan danışmağın düzgün olmadığını düşünməyə başlayacaq. Belə hallarda uşaqları deyil, valideynlər; özlərinə sual verməlidirlər.

Sosial yalanlar: Məktəbə getmək istəməyən, həddindən artıq yuxusu olan və ya gün üçün başqa planları olan uşaqlar xəstə olduqlarını söyləyərək məsuliyyətlərini qısaca inkar etmək istəyə bilərlər. Bunu böyüklər də tez-tez edirlər.