HEYDƏR ƏLİYEV VƏ DÖVLƏT GƏNCLƏR SİYASƏTİ XÜLASƏ

Açar sözlər: Heydər Əliyev, gənclər hərəkatı, gənclər forumu, gənclər işi, gənclərin təhsili.

Hər bir xalq, o cümlədən azərbaycanlı üçün mühüm tarixi nailiyyət olan dövlət müstəqilliyini əldə etməkdən böyük hadisə yoxdur. Müstəqil dövlətçilik Azərbaycanın çoxəsrlik tarixində ən böyük hadisədir. 20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycanda əldə edilən ilk dövlət müstəqilliyi bütün türk-müsəlman dünyasının tarixində dönüş nöqtəsi yaratdı. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qısamüddətli müstəqilliyinin acı taleyi müstəqilliyin əldə olunmasından daha çox qorunub saxlanmasının və möhkəmləndirilməsinin vacibliyini inandırıcı şəkildə göstərdi. Görkəmli dövlət xadimi və dünya şöhrətli siyasətçi Heydər Əliyev isə Azərbaycan xalqının ikinci dövlət müstəqilliyinə nail olmaq şansının ideoloji lideri, bu dövlətin xilaskarı, onun möhkəm dayaqlarını yaradan, onu əbədi sərvətə çevirən tarixi şəxsiyyət oldu.

Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra onun çoxşaxəli fəaliyyətinin prioritet istiqamətlərindən biri də gənc nəslə diqqətin artırılması, yeniyetmə və gənclərlə bağlı dövlət siyasətinin əsas prinsiplərinin müəyyən edilməsi, gənclərin fəal iştirakının təmin edilməsi olmuşdur. Bu da təbiidir, çünki gənclik xalqın ümididir, onun inkişaf və tərəqqisinin əsas meyarı və barometridir, çünki hər bir cəmiyyətin maddi-mənəvi tərəqqisi bilavasitə gənclər siyasətinin düzgün qurulmasından, təşkilindən və aparılmasından, sosial-məişət şəraitinin düzgün qurulmasından asılıdır.

90-cı illərin əvvəllərində, SSRİ-nin yeganə gənclər təşkilatı olan komsomolun fəaliyyətinə xitam verildi. Müstəqilliyin ilk illərində əhalinin bütün təbəqələri, sosial qruplar arasında müşahidə olunan milli oyanış, ictimai-siyasi fəallıq gənclərdən də yan keçməmişdir. Azərbaycan gəncliyində yeni prinsiplər, mənəvi dəyərlər, həyata yeni baxışlar sistemi formalaşmağa başladı. Məqsəd və vəzifələrinə, fəaliyyət sahələrinə, sosial tərkibinə görə bir-birindən fərqlənən yeni müstəqil gənclər təşkilatları yaradılmağa başladı. İlk gənclər təşkilatları əsasən respublikanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi uğrunda mübarizə aparan xalq hərəkatının təsiri altında kortəbii şəkildə formalaşmağa başladı. Amma “1991-1993-cü illərdə respublikada yaranmış gənclər təşkilatlarının əksəriyyətində çaşqınlıq və xaos şəraitində siyasiləşmə və populizm meylləri özünü büruzə verdi. Bu təşkilatların bir çoxu o vaxt fəaliyyət göstərən çoxistiqamətli siyasi partiya və qrupların təsiri altına düşdü.

Müstəqil Azərbaycan Respublikasında gənclərlə iş sahəsində yaranmış boşluq yalnız 1993-cü ilin iyununda, Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə ikinci dəfə gəlişi ilə, gənclərə lazımi diqqət və qayğının təzahürü ən mühüm məsələyə çevrildiyi zaman aradan qaldırılmağa başlandı. Beləliklə, Azərbaycanda dövlət gənclər siyasəti 1993-cü ildən formalaşmağa başladı. 1993-cü il sentyabrın 22-də Azərbaycan Prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Heydər Əliyev gənclər qruplarından biri ilə görüşərək Azərbaycan gənclərini daha fəal iştiraka çağırdı.

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev gənclərlə iş sahəsində dövlət siyasətinin əhəmiyyətini nəzərə alaraq 1994-cü il iyunun 26-da bu siyasəti həyata keçirmək məqsədi ilə yeni dövlət strukturunun - Gənclər və İdman Nazirliyinin yaradılması haqqında fərman verdi. [4]. Yeni nazirliyin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri də gənc nəslin Vətənə, xalqa məhəbbət ruhunda yetişdirilməsi, mənəvi tələbatlarının ödənilməsi, gənclərin sosial-iqtisadi problemlərinin həlli, real həyat tərzinin yaradılması idi.

Azərbaycanda o vaxtkı şəraitdə fəaliyyət göstərən çoxsaylı gənclər təşkilatlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək zərurəti yarandı. Bu mühüm işin həyata keçirilməsini təmin etmək üçün Prezident Heydər Əliyevin xüsusi Sərəncamı ilə 1996-cı il fevralın 2-də keçirilən Müstəqil Azərbaycan Gənclərinin I Forumunun böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Forumda gənclərin bütün kateqoriyalarını təmsil edən iki mindən çox gənc iştirak edib: tələbələr, hərbçilər, jurnalistlər, siyasi partiyalar və gənclər təşkilatları. Gənclərin iradlarını, təklif və arzularını dinləyən, ölkə gənclərinin problemlərini hərtərəfli öyrənən forumun işində respublika Prezidentinin başçılıq etdiyi bütün dövlət orqanlarının rəhbərləri fəal iştirak etmişlər.

Forumda məruzə ilə çıxış edən Azərbaycan Prezidenti bir fikri vurğuladı ki, gənclərin qarşısında çox böyük vəzifələr durur ki, bunlardan da əsas vəzifələrdən biri müstəqil Azərbaycan Respublikasının inkişafına, əbədiyaşarlığına öz güc, bacarıq və istedadını sərf etməkdir [9, s. 315].

Dövlət başçısı çıxışında həmçinin gənclərə Azərbaycan Konstitusiyasını öyrənməyi, onun prinsiplərinə əməl etməyi tövsiyə edib. Prezident gənclərin diqqətini ona yönəltdi ki, Azərbaycan gəncliyinin mühüm vəzifəsi ölkənin ərazi bütövlüyünü təmin etmək, işğal olunmuş torpaqları azad etmək, dövlət sərhədlərini bərpa etməkdir [9, s. 319].

Ölkə başçısı gənclərin dövlət quruculuğu prosesində öz bilik və bacarıqlarını reallaşdıra bilmələri üçün bütün dövlət orqanlarına münbit şərait yaratmağı tövsiyə edib. Bu göstərişin konkret nəticəsi gənc kadrların dövlət idarəetmə strukturunda ən məsul vəzifələrə irəli çəkilməsi idi. İndi ölkənin xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində - yerli icra hakimiyyətlərində, bələdiyyələrdə, nazirlik və idarələrdə yüzlərlə gənc üzərlərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən layiqincə gəlir.

1997-ci il fevralın 1-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin gənclər təşkilatının nümayəndələri ilə görüşündən sonra onların xahişini təmin edən Heydər Əliyev fevralın 2-nin Gənclər Günü elan edilməsi haqqında sərəncam imzaladı. Bu fərman gənc istedadların “Qızıl kitabı”nın, Gənc İstedadlara Yardım Fondunun yaradılmasını məcbur etdi [9, s. 352–353].

Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə ölkəyə on illik rəhbərlik etdiyi dövrdə Heydər Əliyev humanist prinsiplərinə sadiq qalaraq, dəfələrlə gənc əsir və ordudan fərarilərə amnistiya haqqında qərar vermiş, onlar üçün hər cür şərait yaratmışdır. 1999-cu il martın 2-3-də Azərbaycan Gənclərinin II Forumu keçirildi. Bu forumda Heydər Əliyev son üç ildə həyata keçirilən fəaliyyətə yekun vuraraq, müstəqil dövlət quruculuğu yolunda gənclərin üzərinə qoyulan vəzifələri də müəyyən etdi, dövlət orqanlarına gənclərin problemləri ilə dərindən məşğul olmağı tövsiyə etdi ki, gənclərin ölkənin ictimai-siyasi həyatında daha fəal iştirak edirlər [2, s. 7–22].

Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev ölkəyə rəhbərliyinin bütün tarixi boyu dövlət gənclər siyasətinin normativ aktlarının əsaslarının hazırlanması və təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm əməli addımlar atmışdır.

“Dövlət gənclər siyasəti haqqında” 1999-cu il tarixli Fərman və bu sərəncamla təsdiq edilmiş müfəssəl tədbirlər planında Azərbaycanda gənclər hərəkatının inkişafının əsas mərhələləri, dövlət gənclər siyasətinin əsas istiqamətləri, gənclər siyasətinin həyata keçirilməsində mövcud problemlər öz əksini tapmışdır [6]. Bu fərman gənclərin ölkənin ictimai-siyasi həyatında daha fəal iştirakına münbit şəraitin yaradılması, dövlət orqanlarının səylərinin gənc nəslin mövcud problemlərinin həllinə yönəldilməsi baxımından tarixi sənəd olub və geri dönməz surətdə həyata keçirilir. Fərmanda nəzərdə tutulmuş tədbirlər planının icrası ilə əlaqədar müvafiq dövlət orqanları - nazirliklər, dövlət komitələri hər il gördüyü işlər barədə ölkə Prezidentinə hesabat təqdim edir.

Sərəncama uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyinin tabeliyində Gənclərin Problemlərinin Araşdırılması Mərkəzi, Respublika İstirahət və Uşaq Sağlamlığı Mərkəzi yaradılıb, gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsi, gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsi sahəsində səmərəli tədbirlər həyata keçirilib [10, s. 239].

1997-2000-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən “Gənc ailə”, “Gənclər arasında vətənpərvərlik və vətəndaşlıq hisslərinin gücləndirilməsi”, “Ordudan tərxis olunmuş gənclərin işlə təmin olunması problemlərinin həlli”, “Sosial, İstedadlı yeniyetmələrin və yaradıcı gənclərin iqtisadi və digər problemləri” və s., respublika hökuməti tərəfindən təsdiq edilmişdir [10, s. 239]. Əksəriyyətdə 1993-2003-cü illərdə qəbul edilmişdir. Ölkə Prezidenti Heydər Əliyev də dövlət proqramlarında gənclərin həyat və fəaliyyəti ilə bağlı müvafiq meyarları əks etdirmişdir. Uşaq və gənclərin hərtərəfli inkişafını təmin etmək, onların problemlərini həll etmək və hüquqlarını qorumaq məqsədi ilə 2002-ci il mayın 6-da “Dövlət gənclər siyasəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. 14 maddədən ibarət qanun Azərbaycan Respublikasında gənclər siyasətinin məqsədlərini, prinsiplərini, əsas istiqamətlərini, təşkilati-hüquqi əsaslarını müəyyən etmək və bu sahədə yaradılmış münasibətləri tənzimləməkdən ibarətdir.

Qanunda qeyd olunduğu kimi, gənclər siyasəti gənclərin hərtərəfli inkişafını, cəmiyyətdə fəal iştirakını təmin etmək məqsədi ilə dövlət tərəfindən ictimai-siyasi, təşkilati-hüquqi şərait və təminatların yaradılmasına yönəlmiş tədbirlər sistemidir. Bu siyasət çox geniş spektri - gənclərin təhsili, sağlamlığı, intellektual və mənəvi inkişafı, onların asudə vaxtlarının təşkili, gənclərin problemlərinin həlli, hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı məsələləri əhatə edir. Qanuna görə, “gənclik” dedikdə 16 yaşdan 35 yaşa qədər olan şəxslər nəzərdə tutulur [7].

Gənclər siyasəti ilə bağlı qəbul edilən qanun və sərəncamların əsas məqsədi gənclərin fiziki, əqli və mənəvi inkişafına şərait yaratmaq, onların qabiliyyət və bacarıqlarının reallaşdırılmasına, ictimai-siyasi həyatda fəal iştirakına köməklik göstərməkdən ibarətdir. Dövlət gənclər siyasəti dövlətin daxili siyasətinin mühüm tərkib hissəsidir. Gənclər siyasətinin əsas məqsədi, prinsipləri və istiqamətləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və Ali Məclisi tərəfindən müəyyən edilir. Mərkəzi və yerli hakimiyyət orqanları, bələdiyyələr də öz səlahiyyətləri daxilində bu siyasətin həyata keçirilməsində iştirak edirlər. Hazırda Azərbaycan Respublikasında Gənclik Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi üçün idarəetmə strukturları formalaşdırılıb və bu strukturlarda yüksək ixtisaslı gənc mütəxəssislər çalışır.

Respublikamızda demokratik dövlət quruculuğunun uğurla davam etdirilməsi, gənclər siyasətinin inkişafı ölkə gənclərinin beynəlxalq əlaqələrinin formalaşmasına və möhkəmlənməsinə güclü təkan vermişdir. Azərbaycan gənclər təşkilatlarının nümayəndələri müxtəlif səviyyələrdə keçirilən dünya, Avropa, regional tədbirlərdə iştirak etmək, gənclərlə iş sahəsində dünya təcrübəsini öyrənmək və ölkəmizdə tətbiq etmək imkanı əldə ediblər. Ayrı-ayrı milli gənclər təşkilatları müxtəlif ümumavropa strukturları ilə - Avropa Şurasının gənclər təşkilatlarının direktorları, Gənclər Direktorluğu ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Avropa İttifaqı, təcrübə mübadiləsi aparır, birgə layihə və proqramlar həyata keçirir. 2000-ci ilin aprelində Azərbaycan Gənclər Təşkilatları Milli Şurası Avropanın ən nüfuzlu qeyri-hökumət təşkilatı olan Avropa Beynəlxalq Forumunun tamhüquqlu üzvü, 2002-ci ilin yanvarında isə BMT-nin İqtisadi və Sosial Məsələlər üzrə müşahidəçi üzvü seçilmişdir [10, s. 243].

Azərbaycanda dövlət gənclər siyasətinin parlaq göstəricilərindən biri də ölkəmizdə gənclər hərəkatının, o cümlədən qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) inkişafıdır. Vətəndaş cəmiyyətinin mühüm amillərindən biri məqsəd və vəzifələrə nail olmaq üçün cəmiyyətin ən müxtəlif təbəqələrinin QHT-lərdə birləşmək hüququnun reallaşdırılmasıdır. Son illər daha çox gəncləri öz sıralarında birləşdirən, ölkədə ictimai strukturların, təməllərin qurulmasında, demokratik dəyərlərin formalaşmasında QHT-lərin xüsusi xidmətləri var. Gənclər dünyada qəbul olunmuş sivil intellektual forma və üsullardan istifadə edərək gənclərin müxtəlif problemlərini nəzərdən keçirir, cəmiyyətimizin sosial-iqtisadi, mənəvi-mədəni inkişafına öz töhfələrini verirlər.

Əgər 1998-ci ilin əvvəlində II Gənclər Forumu ərəfəsində QHT-lərin sayı 601-ə yaxın idisə, bu gün onların sayı iki dəfə artaraq 120-dən çox olmuşdur [10, s. 241]. Bu təşkilatların 40-dan çoxu uşaq, 80-ə yaxını isə gənclər təşkilatıdır. Onların əksəriyyəti siyasi partiyaların gənclər qolu olmaqla siyasi fəaliyyətlə məşğul olsalar da, onların mütləq əksəriyyəti gənclərin spesifik maraqlarını təmsil edərək sırf gənclərin problemləri ilə məşğul olur, müxtəlif proqramlarla nail olmağa çalışırlar. Gənclər təşkilatlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi məqsədilə 1995-ci ildə Azərbaycan Gənclər Təşkilatları Milli Şurası yaradılıb və bu şura milli gənclər hərəkatının inkişafında mühüm rol oynamaqda davam edir. Xatırladaq ki, 2001-ci ildə ölkəmiz Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvlüyünə qəbul edilmiş və Azərbaycandakı gənclər hərəkatını müsbət qiymətləndirən Aİ-nin gənclər və idman direktorlarının hesabatı da mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir.

Dövlət gənclər siyasətinin müasir tələblərə uyğun qurulması gənclərin, o cümlədən idman sahəsində uğurlu nəticələr əldə etmələrinə münbit şərait yaradıb. Dövlətin diqqət və qayğısına cavab olaraq idmançılar beynəlxalq yarışlarda yüksək nəticələr əldə ediblər. Xüsusilə 2000-ci ildə Sidneydə keçirilən Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan idmançılarının yüksək nailiyyətləri (iki qızıl və bir bürünc medal) gələcək qələbələrə olan ümidlərimizi xeyli gücləndirdi. 2003-cü ilin nəticələri bunu inandırıcı şəkildə təsdiqlədi.

Nəticə olaraq, müstəqilliyin ilk illərində Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda dövlət gənclər siyasətinin əsas istiqamətləri formalaşdırılıb və bu istiqamətlər respublikada yeni yaranan gənclər hərəkatının əsasını təşkil edib.

ƏDƏBİYYAT

1.Будущность Азербайджана в надежных руках. – Баку, 1989.

2.II Форум молодежи Азербайджана. – Баку, 2000.

3.Указ Президента Азербайджанской Республики «О государственной заботе молодым талантам Азербайджана» // Азербайджан. – 1996. – 22 июня.

4.Указ Президента Азербайджанской Республики «О Министерстве Молодежи и Спорта Азербайджанской Республики» // Азербайджан. – 1994. – 27 июля.

5.Встреча Президента Азербайджана с молодежью. – Баку, 1997.

6.Указ Президента Азербайджанской Республики «О государственной молодежной политике» // Азербайджан. – 1999. – 30 июля.

7.Закон Азербайджанской Республики «О государственной молодежной политике» // Азербайджан. – 2002. – 10 апреля.

8.Алиев, Гейдар. Наша независимость вечна. I и II части / Гейдар Алиев. – Баку, 1998.

9.Гейдар Алиев и молодежь независимого Азербайджана. – Баку, 2003.

10.Алиев, В. Гейдар Алиев и современная молодежь / В. Алиев // Журнал «История и ее проблемы». – 2003. – № 3. – С. 235–246.

РЕЗЮМЕ

В статье рассматривается проблема формирования и реализации молодежной политики в Азербайджане в период государственной независимости под руководством Гейдара Алиева, Президента Азербайджанской Республики. Такое представление основано на том, что с обретением государственного суверенитета у молодежи Азербайджана стали формироваться новые принципы, нравственные ценности, система новых взглядов на жизнь. В идее говорится, что молодежная политика, осуществляемая под руководством общенационального лидера азербайджанского народа Гейдара Алиева, представляет собой систему мер, направленных на создание социально-политических, организационно-правовых условий и гарантий со стороны государства. Эта политика охватывает очень широкий спектр – вопросы, связанные с образованием, здоровьем, интеллектуальным и духовным развитием молодежи, организацией ее свободного времени, решением проблем молодежи, защитой ее прав.

Ключевые слова: Гейдар Алиев, молодежное движение, молодежный форум, работа с молодежью, образование молодежи.

SUMMARY

The article deals with the problem of formation and implementation of youth policy in Azerbaijan during the period of state independence under the leadership of Heydar Aliyev, President of the Republic of Azerbaijan. This idea is based on the fact that with the acquisition of state sovereignty, the youth of Azerbaijan began to form new principles, moral values, a system of new outlooks on life. The idea says that the youth policy, carried out under the leadership of the national leader of the Azerbaijani people Heydar Aliyev, is a system of measures aimed at creating socio-political, organizational and legal conditions and guarantees from the state. This policy covers a very wide range - issues related to education, health, intellectual and spiritual development of young people, organizing their free time, solving youth problems, protecting their rights.